Η οικογένεια στο νέο ελληνικό σινεμά

 Ένα ζήτημα που απασχόλησε κατά πολύ ειδήμονες και κοινό η θεματολογία γύρω από την ελληνική οικογένεια στο Νέο Ελληνικό σινεμά αλλά και στις άλλες μορφές τέχνης. Αντλούν από αυτήν οι νεότεροι σε ηλικία και γενιές καλλιτέχνες. Η συζήτηση και θεματολογία για το πως αποτυπώνεται η ίδια μέσα στο σινεμά αλλά και στις άλλες τέχνες γίνεται σε μια εποχή μεταίχμιο:από την μία, η ευμάρεια των προηγούμενων χρόνων της κρίσης και, από την άλλη, η σημερινή περίοδος της κρίσης με τις συνέπειες της που έχoυν επέλθει στην ζωή και στο εισόδημα μας. Η ελληνική οικογένεια απασχολούσε πιο πολύ μέσα σε ταινίες τους νεότερους δημιουργούς τα προηγούμενα χρόνια της κρίσης, παρά την φετινή φουρνιά ελληνικών ταινιών.

 Ας ειπωθούν δύο βασικές διαδεδομένες αρχές ότι, πρώτον, κανένας δεν παραγνωρίζει ότι η οικογένεια μπορεί να γίνει, όπως μπορούν να λειτουργήσουν όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης, ως ένας καταπιεστικός θεσμός με ανεπούλωτες πληγές στην ψυχοσύνθεση των νέων της μελών, που τους επηρεάζει και στην κοινωνική τους προσαρμοστικότητα με το έξω κόσμο. Και δεύτερον ότι η νέα γενιά σκηνοθετών μιλά για την οικογένεια, αυτή που (μπορεί) να έζησε ο καθένας από αυτούς ή όχι, από εμπειρίες που έχει από φίλους και γνωστούς και από άλλα ερεθίσματα, όπως αυτή διαρθρώθηκε στην περίοδο προ κρίσης, στην (μακρινή) πλέον περίοδο της ευμάρειας (χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα).

 Μπαίνουμε σεναριακά, μέσω της κυρίαρχης ελλειπτικής αφήγησης της νέας γενιάς Ελλήνων σκηνοθετών και σ' ένα άτοπο χωροχρόνο χωρίς να κατανομομάζεται, σ΄ ένα σκηνοθετικό οικογενειακό περιβάλλον, καταπιεστικό, δεσμευτικό, μικροαστικό με επτασφράγιστα μυστικά από το παρελθόν (π.χ. Χώρα προέλευσης) ή και από την ξεχωριστή ζωή των μελών τους που μένουν μαζί στον ίδιο χώρο (π.χ. miss violence). Υπάρχουν οικογένειες που, κυρίως, δεν αφήνουν χώρο, ζωή και επαφή των μικρότερων τους μελών με τον έξω κόσμο, όπου αυτά κάνουν την υπέρβασή τους να τον γνωρίσουν, ως στοιχείο απελευθερωτικής τακτικής(π.χ. όπως στον Κυνόδοντα). Βλέπουμε νέα άτομα που θέλουν να ζήσουν, να αποτινάξουν τον ζυγό της οικογενειακής θαλπωρής, υπερπροστασίας και του καλόβολου περιβάλλοντος, δηλ. μιας ζωής με κανονιστικούς όρους, με δοκιμασία το σώμα, την ψυχή και τις αντοχές τους. Παρατηρούμε, ακόμη, νέους που αλλάζει άρδην ο,τι προδιαγεγραμμένο υπήρχε στην ζωή τους μέχρι τότε με την αποκάλυψη μιας οικογενειακής αλήθειας που έρχεται στην αφάνεια, δειλά ή/και με άτεχνο τρόπο (π.χ. Χώρα προέλευσης). Ακόμη, υπάρχει και η περίπτωση νέων ηλικιακά ατόμων που δεσμεύονται σε πολλά με την υπόθεση της οικογένειας και κατανοούν ότι ζουν μια άχαρη, στερεοτυπική και χωρίς νόημα ζωή και ξεσπούν χωρίς να ελέγξουν τις μετέπειτα προσωπικές τους αντιδράσεις (π.χ.at blast).

 Οι πτυχές της "αγίας" οικογένειας και της οικογενειακής ζωής, και όπως αυτήν την προσλαμβάνουν οι νεαροί πρωταγωνιστές, στις ταινίες του νέου Ελληνικού σινεμά δεν αναφέρθηκαν όλες, όμως κάποιες ειπώθηκαν εκτενώς. Το σκηνικό της ιστορίας εκτυλίσσεται σ' ένα μινιμαλιστικό περιβάλλον, με γωνίες λήψης που δείχνουν με τα μεγάλα αλλά και με τα κοντά τους πλάνα μια αποστασιοποίηση της σκηνική δράσης και υπόθεσης, που στις ταινίες του Κούτρα αυτό δεν ισχύει, και με ελλειπτική αφήγηση και από πάνω στην υπόθεση και στην εκτύλιξη της ιστορίας, που δείχνει και την επίδραση αλλά και την πρώιμη δουλειά που έκαναν πολλοί σκηνοθέτες αυτής της γενιάς στον χώρο της διαφήμισης. Με τους νέους ήρωες, που κάποιες φορές, δεν ενέχουν στοιχεία από αυτήν την αντικειμενική πραγματικότητα που ζουν οι πραγματικοί συνομήλικοι τους, χωρίς αυτό να σηματοδοτεί πάντοτε ότι οι ήρωες τους είναι κενοί. Και με πατεράδες που είναι οι αρχηγοί της οικογένειας, καταπιεστικοί, σκιώδεις με γκροτέσκ χαρακτηριστικά -όχι όμως πάντοτε- και μητέρες που συναινούν στις αποφάσεις των συζύγων τους, που η εικόνα αυτή περιγράφεται μένοντας ενάντιοι οι δημιουργοί τους στους κυρίαρχους πατριαρχικούς ρόλους και συμπεριφορές γονιών εντός της παραδοσιακής οικογένειας. Μαζί με άλλους λόγους, που δεν είναι εκ της παρούσης να αναφερθούν, χαρακτηρίζεται το σύγχρονο εγχώριο σινεμά από ξένα μέσα ως greek weird cinema, σε άποψη χαρακτηριστικών και τεχνικής.

 Το μόνο σίγουρο ότι χωρίς διδακτισμό και ηθικοπλαστικές αφηγήσεις στηλιτεύουν με μετριοπάθεια, μέσω υπερβολικών ιστοριών και ηρώων με ακραίες συμπεριφορές, την Ελληνική οικογένεια, όμως μην αναφέροντας τα θετικά χαρακτηριστικά της και αναπαράγοντας και αυτοί, από την δική τους μεριά, στερεότυπα που υπάρχουν γι' αυτήν, και, κατ' επέκταση, την Ελληνική κοινωνία. Όλοι αναγνωρίζουμε τον άσχημο ρόλο που παίζει η ελληνική οικογένεια, πολλές φορές, στην ανάπτυξη και ενηλικίωση των παιδιών της και, σ' ένα κεντρικό πολιτικό επίπεδο, ως πυρήνας του κλίματος ευνοιοκρατίας στην δημόσια διοίκηση και όχι μόνο. Όμως, δεν βλέπεται και παραγνωρίζεται από την νέα γενιά δημιουργών οι κοινωνικό-πολιτικοί και οικονομικοί λόγοι αυτής της κατάστασης και της εξελικτικής πορείας της Ελληνικής οικογένειας μέσα στα χρόνια. Δεν μπορούν να αντιληφθούν κάτι ότι η εγχώρια αστική τάξη και κοινωνία ως ένας από τους λόγους που επέζησαν μέχρι και σήμερα ήταν οι ισχυροί μηχανισμοί ευνοιοκρατίας και οικογενειοκρατίας, διότι η αριστερά δεν έπαιξε και αυτόν τον ρόλο σε επίπεδο κουλτούρας, να σφυρηλατήσει αυτήν την αντίληψη και δεδομένο σ' αυτούς τους νέους ανθρώπους- καλλιτέχνες. Οι ίδιο δεν το κάνουν οικειοθελώς και ούτε παίζουν ρόλο μπαλαντέρ καταγράφοντας τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας για να δοθούν με ιδεολογικό περίβλημα στις κυβερνήσεις και να βρουν πάτημα να δυσχεραίνουν την ζωή μας με λιτότητα και καταστολή. Οι ίδιοι, όμως, πάνω σ' ένα απολιτικό λόγο και σε μια συναινετική συνθήκη και κατάσταση μιλούν γι' αυτά χωρίς να προσπαθούν να διαμορφωθεί ένα κλίμα να σπάσει η υπάρχουσα διαμορφούμενη κατάσταση, αυτή που κρίνουν αρνητικά, και, κεντρικά, το υπάρχον κοινωνικό συμβόλαιο. 

 Προσκολλημένοι στην Ελλάδα της ευμάρειας και της έντονης και διευρυμένης μικροαστικής διαστρωμάτωσης της τότε εποχής μιλούν, κυρίως, για την μικροαστική οικογένεια, σε επίπεδο ταξικής σύνθεσης, και δεν κάνουν αναφορά σε περιπτώσεις οικογενειών, που στο καιρό της κρίσης, δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα και να πληρώσουν τα βασικά, για τους νέους της γενιάς τους μορφωμένοι και μη, που πηγαίνουν και πάλι στο πατρικό τους, επειδή δεν βγαίνουν μ' ένα μισθό-χαρτζιλίκι και, επίσης, για ηλικιωμένους γονείς που συμπληρώνουν το εισόδημα των οικογενειών των παιδιών τους με την κουτσουρεμένη σύνταξή τους. Λόγω αυτών των καταστάσεων πρέπει να αποτελέσει έμπνευση για τους νέους δημιουργούς και να αναδείξουν εκ νέου υλικές, κοινωνικές και ψυχικές αιτίες που κάνουν τους ήρωες τους να αναμετρούνται με αδιέξοδα και όρια εντός του πεδίου της οικογένειας και για το χάσμα των γενεών. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί, όμως, και η λαϊκής καταγωγής και η ταξικά περιθωριοποιημένες οικογένειες των ταινιών του Κούτρα (που αναδεικνύει αριστοτεχνικά ως σημαντικό στην θεματολογία το queer και το ΛΟΑΤ ζήτημα, που είναι άγνωστο κάπως για το εγχώριο σινεμά) και του Οικονομίδη. 

 Πάνω σε μια καλοπροαίρετη  κριτική, σε μια φουρνιά σκηνοθετών που έχoυν πολύ όμορφα στοιχεία στην τεχνική τους αλλά και πολλές ακόμη δυνατότητες, το άρθρο προσπαθεί να αρθρώσει λόγο για την δυνατότητα ενός κινηματογραφικού τοπίου, σε επίπεδο θεματολογίας, έμπνευσης και δημιουργίας, όπου ο ρόλος και οι αναφορές που παίζει η οικογένεια στην ελληνική κοινωνία θα είναι πιο διευρυμένοι στις ταινίες τους και την δυνατότητα ενός σινεμά, ως στόχευση, πιο πολιτικοποιημένου, που δεν θα αναλώνεται όμως σε ξεπερασμένες και παρωχημένες μορφές στρατευμένης τέχνης και αποκρουστικού, άνευρου και στεγνού πολιτικού σινεμά του τότε, που είδαμε να υπάρχει και από μια σειρά παλαιότερων δημιουργών και στην Ελλάδα, στα πρώτα και όχι μόνο χρόνια της μεταπολίτευσης. Μην ξεχνώντας, όμως, και τις κινηματογραφικές δημιουργίες με πολιτικό χροιά και περιεχόμενο που άλλαξαν άρδην την εικόνα που είχε το ελληνικό σινεμά για τον εαυτό του και, γενικότερα, την κινηματογραφική ιστορία, γραφή και τεχνική.

 Υ/Σ: Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί ότι ο Λάνθιμος έφυγε από τις Κάννες με τον χρυσό Φοίνικα για την ταινία "The lobster". Η διάκριση αυτή μαζί με άλλες δείχνει ότι υπάρχει ένα σινεμά με αξιώσεις και η κριτική δεν θα πρέπει εντός της χώρας να είναι αμείλικτη για τα ίδια ζητήματα που αναφέρω και εγώ, όπως έχει γίνει απείρως στο παρελθόν. Επίσης, ότι υπάρχει ένα ενδιαφέρον στο εξωτερικό από φεστιβάλ, παραγωγούς και εταιρίες διανομής για την εγχώρια κινηματογραφία και πως αποτυπώνουν οι νέοι auteur την κρίση και τις συνέπειες της στον πληθυσμό και πως φτάσαμε ως χώρα στα πρόθυρα της χρεωκοπίας.