Η πολιτική για τις βιβλιοθήκες: το νέο μοντέλο αφήγησης για την διαχείριση της γνώσης

 Πολλές συζητήσεις έχουν συντελεστεί και υπάρξει για την πολιτική του Ιδρύματος Νιάρχου για τις δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας. Το πρόγραμμα "future Library" αφορά όλες τις λαϊκές ή δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας, από τα μεγάλα αστικά κέντρα μέχρι και τα χωριά ή τα νησιά της άγονης γραμμής. Έχει ως σκοπό, σύμφωνα με τους υπερασπιστές του, στην βοήθεια της λειτουργίας των βιβλιοθηκών με διαδικτυακή και ηλεκτρονική υποστήριξη και καινοτομία, με σκοπό στην αποτελεσματική διάχυση της γνώσης και της πληροφορίας, την ανάπτυξη της κοινότητας που εξυπηρετεί, στην ισότητα και το άνοιγμα όλο και πιο ευρύτερων κομματιών του πληθυσμού στην βιβλιοθήκη (τα ζητήματα αναφέρθηκαν πάνω στις βασικές γραμμές του σκοπού του προγράμματος). Το κράτος έχει κάνει σύμπραξη με το Ίδρυμα Νιάρχου με τις δημόσιες βιβλιοθήκες, ενώ πάνω σ' αυτό το πρόγραμμα αλλάζει στέγη και πηγαίνει στο μέτωπο του φαληρικού δέλτα, σε δημόσια έκταση, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και οι υπηρεσίες της, όπως και η Εθνική Λυρική Σκηνή, που άνοιξε, πριν από λίγο καιρό, ο χώρος του εργοταξίου στο κοινό. 

 Το πρόβλημα με το πρόγραμμα του ιδρύματος δεν υπάρχει αν μια βιβλιοθήκη χρησιμοποιεί ¨λίγη ή πολλή¨ τεχνολογία και στο αν θα είναι "ανοικτή" η ίδια στο να κάνει και άλλες δραστηριότητες κάποιος από το να διαβάζει. Αλλά στον τρόπο με τον οποίο πάει να οικοδομήσει (ιδεολογικά), πάνω στα διδάγματα της κυρίαρχης αφήγησης, την βοήθεια του χρήστη στην απόκτηση για τον ίδιο της αναγκαίας και χρήσιμης γνώσης, την εξοικείωση του με τον χώρο της βιβλιοθήκης και στην χρησιμοποίηση των νέων τεχνολογιών. Σε μια εποχή όπου οι βιβλιοθήκες λειτουργούν με τα ανταποδοτικά κριτήρια και τους στόχους, όπως θέτει μια επιχείρηση για τον εαυτό της, ο χρήστης θα πρέπει να χαρακτηρίζεται μαζί και "πελάτης" και το βιβλίο και όποιο άλλο τεκμήριο της συλλογής της ως "εμπορικό προϊόν" έχει συντελεστεί και σ' αυτόν τον τομέα, εδώ και χρόνια, μια μεγάλη τομή. Με χαρακτηριστικό παράδειγμα που να δηλώνει την τομή που συντελείται, σε μια αντιδραστική κατεύθυνση, η δήλωση, που συζητήθηκε έντονα, του διευθύνοντα συμβούλου του future library και πρώην διευθυντή της βιβλιοθήκης της Βέροιας Μ. Τροχόπουλου στο site popaganda.gr, "ότι είναι ασφυκτικά γεμάτες οι βιβλιοθήκες με τόνους βιβλία, που γεμίζουν σκόνη με την πάροδο του καιρού". 

 Σίγουρα, κανείς δεν παραγνωρίζει ότι οι βιβλιοθήκες είναι φορέας γνώσης και χώρος πολιτισμού, όμως, με άλλα μέσα έχει συντελεστεί, ήδη, η ανάγκη διαμόρφωσης ενός χώρου όπου η τεχνολογία θα κυριαρχεί, πρώτα από όλα, στην διαχείριση της γνώσης και, ταυτόχρονα, οι άλλες δραστηριότητες που θα φιλοξενούνται θα επισκιάζουν τον πιο ουσιαστικό ρόλο που παίζουν οι βιβλιοθήκες: το να πάει κάποιος να διαβάζει βιβλία. Αυτό φαίνεται από το σύνθημα-διαφημιστική πατέντα του ιδρύματος "Make, Learn, Play, Relax, Share", με το "διάβασε", από εδώ, να παραλείπεται. Αυτό δηλώνει, εκ πρώτης όψεως, ότι οι βιβλιοθήκες θα καταλήξουν σ' ένα θεματικό "πάρκο" όπου κάποιος θα δέχεται, απλουστευμένα, όγκο πληροφοριών μη φτάνοντας, κατασταλαγμένα, στο επίπεδο του να φιλτράρει την πληροφορία, που δέχεται, και να την καθιστά γνώση, όσο και αν παράξενο φαίνεται σ' ένα πρώτο επίπεδο. Μια αναλώσιμη μορφή δεδομένων θα τον επιδέχεται τον χρήστη, που θα τα έχει μάθει εύκολα και απλουστευμένα με προσωπικό και χρησιμοθηρικό όφελος. Όλες αυτές τις δραστηριότητες όπου δεν θα βασίζονται πάνω στο υπάρχον υλικό της βιβλιοθήκης. Ταυτόχρονα, η τεχνολογία δεν θα λειτουργεί βοηθητικά στην λειτουργίες της βιβλιοθήκης και στις υπηρεσίες που προσφέρει στο κοινό αλλά κυριαρχικά με την χρήση ενός φτιαγμένου έτοιμου λογισμικού από εταιρία, πιο συγκεκριμένα της microsoft, και όχι την πλήρη ελευθερία της βιβλιοθήκης στην χρησιμοποίηση ενός ελεύθερου λογισμικού ή της δημιουργίας του από την ίδια, με την σύμπραξη της κοινότητας που εξυπηρετεί. Συμπερασματικά, προωθώντας τον κόσμο της τεχνολογίας στην βιβλιοθήκες, που είναι επωφελής στον ρόλο της βιβλιοθήκης, του βιβλιοθηκονόμου και του χρήστης της, βρήκαν ένα άλλο πεδίο οι εταιρίες για να βγάλουν κέρδος.

 Οι βιβλιοθήκες θα πρέπει να είναι ανοικτές στην κοινωνία, να φιλοξενούν και άλλες δραστηριότητες με πολιτιστικό περιεχόμενο, να λειτουργούν με συλλογικό τρόπο και σκέψη υπερασπίζοντας τα συμφέροντα της κοινωνίας προς την πρόοδο με τις διάφορες προεκτάσεις της και να είναι φιλόξενες στον χρήστη. Ήταν αιτήματα συναδέλφων-βιβλιοθηκονόμων που δεν ακούγονταν εδώ και πολύ καιρό και οι φωνές τους τους σταματούσε ένας τοίχος να πάνε μέχρι την άλλη πλευρά αυτού που ήταν η κρατική διοίκηση και η ελληνική πολιτεία. Η οποία, που, όπως υποβάθμιζε το όποιο δημόσιο αγαθό, έτσι έκανε και για το βιβλίο και τον χώρο της δημόσιας βιβλιοθήκης. Νέοι συνάδελφοι έβλεπαν, από τις γνώσεις που είχαν, τα όνειρα τους να εξανεμίζονται από την ολική αδιαφορία του ελληνικού δημοσίου και έτσι βρήκε πάτημα να υπερισχύει το ίδρυμα Νιάρχου. Υπάρχουν έντονα στην περίοδο αυτή, όπου ο "Νιάρχος" μπήκε για τα καλά στις δημόσιες βιβλιοθήκες, τα χαρακτηριστικά της Ιδρυματοποίησης του πολιτισμού, της επαναφοράς του έργου των μεγάλων ευεργετών στο συλλογικό φαντασιακό και της ολικής αποσάθρωσης του δημόσιου τομέα και των εργασιακών σχέσεων εντός του. Παίζουν σημαντικό ρόλο αυτά αλληλοδιαπλεκόμενα μεταξύ τους. Διότι, για το δημόσιο αναπαράγεται μια αντίληψη, και όχι άδικα, σήμερα του γραφειοκρατικού, του ανεπαρκούς και του διεφθαρμένου και ο λόγος θα πρέπει να εμπίπτει, υποστηρίζουν πολλοί κήνσορες, για όλα αυτά που προσφέρει το δημόσιο, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, όπου έχει τα μέσα και την ικανότητα να τα χειριστεί αποτελεσματικά. Τα δημόσια αγαθά, μας λένε ότι, θα πρέπει να δοθούν και να τα χειρίζεται ο ιδιώτης. Ένας ιδιώτης όπου για να κάνει επενδύσεις θέλοντας να έχει και άμεσο κέρδος από την εκμετάλλευση των δημοσιών πόρων θα πρέπει να έχει την βοήθεια όχι μόνο σε είδος του δημοσίου αλλά και μ΄ ένα ευρύτερο πλαίσιο συνεργασίας και αλληλοδιαπλοκής, που τις περισσότερες φορές βγαίνει χαμένο το δημόσιο, με άμεσο αποτέλεσμα τα χρέη του ιδιώτη να τα αποκομίζει το ίδιο, να χάνει τον έλεγχο και την υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών, όπου θα μπορούσε να έχει αποτελεσματική και αποκλειστική συμβολή με την αρωγή των υπαρχουσών παραγωγικών δυνατοτήτων και προσόντων που έχουν οι υπάλληλοι που εργάζονται στο τομέα της παιδείας και της πολιτισμικής κληρονομιάς και, τέλος, δίνοντας υπερβολικά προνόμια σε κάθε ιδιώτη. Το ίδρυμα θα έχει και το προνόμιο της, περαιτέρω, υποβάθμισης των εργασιακών σχέσεων των υπαλλήλων των τοπικών βιβλιοθηκών με την διαμόρφωση των media labs, όπου θεσμοθετείται στις κοινότητες αυτές η ανασφάλιστη εθελοντική εργασία για χιλιάδες νέους ανθρώπους. Και αυτό έρχεται μαζί μ' ένα δημόσιο τομέα όπου με τις μνημονιακές επιταγές έχει μειώσει μισθούς, έχει εμβαθύνει στις ολιγόμηνες συμβάσεις εργασιακής δουλείας, έχουν υπάρξει διαθεσιμότητες, λουκέτα σε υπηρεσίες του και με την επιδότηση, με την βοήθεια ΕΣΠΑ εντός του, της ανεργίας στις δομές και υπηρεσίες του.

 Γενικά, πάνω στις υπάρχουσες συζητήσεις, που έχουν συντελεστεί και θέλοντας να υπερασπιστώ το πλαίσιο και τον λόγο που θέτουν οι επικριτές του Ιδρύματος και του προγράμματος, πρέπει να εξαγάγετε, πρώτα, η συζήτηση αυτή πάνω σε μια ψύχραιμη παρατήρηση με τα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας. Είναι αναγκαίο να γίνεται μια τοποθέτηση μακριά από στείρες απόψεις υποβάθμισης του ρόλου που μπορεί να παίξει η τεχνολογία στην διάχυση της γνώσης. Το κυριότερο είναι να προταχθεί μια συνολική πρόταση και η διαμόρφωση ενός άλλου πλαισίου λειτουργίας των δημόσιων βιβλιοθηκών- ποιοτικών, ανοικτών και με το αποτύπωμα τους στην δημιουργικότητα και στην πολιτιστική, οικονομική και κοινωνική αναβάθμιση της κοινωνίας. Μια πρόταση που θα βασίζεται στον ρόλο που θα πρέπει να παίζει ο εργατικός πολιτισμός, και σ' αυτό το σημαντικό πεδίο, και μια "δημιουργική" στράτευση στην υπηρεσία του ανθρώπου, με όπλο και σκοπό να αλλάξει τις παραγωγικές σχέσεις της κοινωνίας που ζει και να αναβαθμίσει συλλογικά το επίπεδο ζωής του. Έχουμε το παράδειγμα του Λένιν, όπου μετά την επανάσταση του 917, τα πρώτα δύσκολα χρόνια, όπου βασιζόμενος στον δημόσιο σύστημα βιβλιοθηκών της Αγγλίας δημιούργησε βιβλιοθήκες σ' όλη την ρωσική επικράτεια με σκοπό και όπλο να αντιμετωπίσει τον μεγάλο πρόβλημα αναλφαβητισμού που υπήρχε έντονο στον ρωσικό πληθυσμό της εποχής του.